Afzelia xylocarpa (Kurz) Craib

Pahudia xylocarpa Kurz

Afzelia cochinchinensis (Pierre) J. Léonard

Afzelia siamica Craib

Pahudia cochinchinensis Pierre ex Laness.

Pahudia cochinchinensis Pierre

Pahudia macrocarpa Pierre ex Laness.

ลำต้น ไม้ต้นผลัดใบ สูงถึง 20-30 ม. เปลือกเรียบหรือแตกเป็นสะเก็ด สีเทาหรือสีน้ำตาลอมเทา เปลือกในสีเหลือง ต้นที่มีอายุมากมักมีพูพอน ส่วนที่ยังอ่อนมีขนสั้นนุ่ม เมื่อแก่เกลี้ยง

ใบ เป็นใบประกอบแบบขนนกชั้นเดียวปลายคู่ เรียงเวียน ก้านใบยาวประมาณ 2 ซม. แกนกลางใบยาว 15-20 ซม. มีใบย่อย 3-10 ใบ เรียงตรงข้าม รูปรี รูปไข่ หรือรูปรีแกมรูปขอบขนาน กว้าง 2-5 ซม. ยาว 4-9 ซม. ปลายแหลมหรือมน โคนรูปลิ่ม มน หรือตัด ขอบเรียบ แผ่นใบบางคล้ายกระดาษ ด้านบนสีเขียวเข้ม ด้านล่างสีอ่อนกว่า เกลี้ยงทั้ง 2 ด้าน เส้นกลางใบเป็นร่องทางด้านบน เส้นแขนงใบข้างละ 8-10 คู่ ปลายโค้งจดกับเส้นถัดขึ้นไปใกล้ขอบใบ เส้นใบย่อยแบบร่างแห ก้านใบย่อยยาว 3-5 มม. หูใบขนาดเล็ก ร่วงง่าย 

ดอก เป็นช่อดอกแบบช่อแยกแขนง ออกตามปลายกิ่ง ยาว 5-15 ซม. มีขนสั้นนุ่ม ก้านดอกยาว 0.7-1 ซม. ใบประดับรูปขอบขนานแกมรูปไข่ ยาว 6-9 มม. มีขนสั้นนุ่ม ใบประดับย่อยขนาดเล็ก ดอกรูปดอกถั่ว เส้นผ่านศูนย์กลาง 2-3.5 ซม.ฐานดอกยาว 0.8-1 ซม. กลีบเลี้ยงสีเขียว มี 4 กลีบ เรียงซ้อนกัน รูปไข่กลับหรือรูปขอบขนาน ยาว 1-1.2 ซม. เป็นแอ่ง ด้านนอกมีขนสั้นนุ่ม กลีบดอกเหลือเพียงกลีบกลาง 1 กลีบ สีแดงอมชมพู รูปไข่กลับ ยาว 7-9 มม. โคนคอดคล้ายก้านกลีบ ยาว 0.5-1.2 ซม. เกสรเพศผู้ที่สมบูรณ์ 7 เกสร ยาวประมาณ 3 ซม. ก้านชูอับเรณูสีเขียว โคนมีขนสั้นนุ่ม อับเรณูรูปขอบขนาน ยาว 3-4 มม. เกสรเพศผู้เป็นหมัน 3 เกสร สั้นกว่าเกสรเพศผู้ที่สมบูรณ์ เกสรเพศเมียรังไข่อยู่เหนือวงกลีบ รูปทรงกระบอก ยาวประมาณ 7 มม. สีเขียว มีขน มีก้านยาวประมาณ 7 มม. ก้านยอดเกสรเพศเมียสีเขียว ยาว 2-2.5 ซม. เกลี้ยง ยอดเกสรเพศเมียเป็นตุ่ม  

ผล แบบผลแห้งแตกสองแนว เป็นฝักรูปขอบขนาน กว้าง 7-8 ซม. ยาว 12-20 ซม. ปลายมีจงอยสั้น ผนังผลแข็ง หนา 5-8 มม. สีน้ำตาลเข้มเกือบดำ เกลี้ยง เมื่อแก่แตกเป็น 2 ซีก

เมล็ด รูปทรงกระบอกสั้นหรือรูปทรงรี กว้าง 2-2.5 ซม. ยาว 2.5-3 ซม. หนา 0.8-1.2 ซม. สีดำ แข็ง ขั้วเมล็ดมีเยื่อหุ้มคล้ายถ้วย ยาวประมาณ 1.5 ซม. แข็ง สีเหลือง มี 4-9 เมล็ด

พบตามป่าเบญจพรรณและป่าดิบแล้ง ที่สูงจากระดับทะเลปานกลาง 100-600 ม.

เมียนมาและภูมิภาคอินโดจีน

ในประเทศไทยพบได้เกือบทุกภาค ยกเว้นภาคกลางและภาคใต้ ในต่างประเทศพบที่เมียนมา เวียดนาม ลาว และกัมพูชา

ขยายพันธุ์โดยการเพาะเมล็ด

เนื้อไม้ ใช้ทำสิ่งปลูกสร้าง และเฟอร์นิเจอร์

เมล็ด ขับพยาธิ รักษาโรคผิวหนัง จุกของเมล็ดนำมาฝนละลายน้ำดื่มรักษาอาการอาหารเป็นพิษ เมล็ดอ่อนสามารถรับประทานได้

สรายุทธ บุณยะเวชชีวิน, ยุทธการ จำลองราช, รุ่งสุริยา บัวสาลี และไพรัช ระยางกูล. 2559. ต้นไม้ ป่า ห้วยขาแข้ง. บริษัทอมรินทร์พริ้นติ้งแอนด์พับลิชชิ่ง จำกัด (มหาชน), กรุงเทพฯ.

สำนักงานหอพรรณไม้ สำนักวิจัยการอนุรักษ์ป่าไม้และพรรณพืช กรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม. 2557. ชื่อพรรณไม้แห่งประเทศไทย เต็ม สมิตินันทน์ ฉบับแก้ไขเพิ่มเติม พ.ศ. 2557. สำนักงานพระพุทธศาสนา, กรุงเทพฯ.

E-Flora of Thailand. 2024. Afzelia xylocarpa (Kurz) Craib. Published on the Internet, https://botany.dnp.go.th/eflora/floraSpecies.html?tdcode=00777. Accessed on: 18 Jun 2024

POWO (2019). Plant of the World Online. Facilitated by the royal Botanic Gardens, Kew. Published on the Internet, https://powo.science. kew.org/. Retrieved 18 June 2024.

TPL. 2013. The Plant List Version 1.1.Published on the Internet; Available Source: http://www.theplantlist.org/ (accessed 1st January), June 18, 2024.

WFO. 2024. Afzelia xylocarpa (Kurz) Craib. Published on the Internet, https://www.worldfloraonline.org/taxon/wfo-0000186209;jsessionid=E005CFFB87F2FBA402BC2AEDA3DA4CC9. Accessed on: 18 Jun 2024